Bugungi raqobatbardosh ishbilarmonlik dunyosida samaradorlikni oshirish, xarajatlarni kamaytirish va samaradorlikni oshirish kompaniyalar uchun muhim ahamiyatga ega. Aynan shu erda tejamkor ishlab chiqarish o’ynaydi. Kompaniyalarga ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish va chiqindilarni yo’q qilish orqali raqobatdosh ustunlikka erishish imkonini beruvchi ushbu kuchli usul, ayniqsa, ishlab chiqarish menejerlari va muhandislar uchun muhim imkoniyatlarni taqdim etadi: kamroq resurslar bilan ko’proq qiymat yaratish! Global bozorda muvaffaqiyatga erishmoqchi bo’lgan har bir kompaniya tejamkor ishlab chiqarish taklif qiladigan echimlarni tushunishi va amalga oshirishi kerak.
Tejamkor ishlab chiqarishning tug’ilishi: Toyota ishlab chiqarish tizimi
Tejamkor ishlab chiqarish kontseptsiyasi 1950-yillarda Toyota muhandislari Eiji Toyoda va Taiichi Ohno tomonidan ishlab chiqilgan Toyota ishlab chiqarish tizimi (TPS) bilan paydo bo’lgan. Fordning AQShdagi zavodlarini ko’zdan kechirgandan so’ng, Eyji Toyoda ommaviy ishlab chiqarish Yaponiya uchun mos emasligini tushundi. Yaponiya bozorining kichikligi, mijozlar talablarining xilma-xilligi va cheklangan kapital resurslari Fordning yirik ishlab chiqarish modelini Yaponiya sanoatiga moslashtirishni qiyinlashtirdi. Shuning uchun kamroq resurslardan foydalangan holda yanada moslashuvchan, samaraliroq ishlab chiqarish tizimini ishlab chiqish kerak edi.
Taiichi Ohno bu g’oyani amalga oshirdi va Toyota ishlab chiqarish tizimini (TPS) yaratdi. TPSning asosiy maqsadi ishlab chiqarish jarayonlaridagi chiqindilarni (muda), ortiqcha yuklarni (muri) va tebranishlarni (mura) yo’q qilish orqali eng samarali ishlab chiqarish modeliga erishish edi. Ushbu tizimning rivojlanishi Kanban tortish tizimi, o’z vaqtida ishlab chiqarish (JIT), xatolarning oldini olish (Poka-Yoke) va doimiy takomillashtirish (Kaizen) kabi tejamkor ishlab chiqarishning asosiy tamoyillariga olib keldi.
Ommaviy ishlab chiqarishdan tejamkor ishlab chiqarishga o’tish
An’anaviy ommaviy ishlab chiqarish bilan solishtirganda, tejamkor ishlab chiqarish yanada moslashuvchan, samarali va mijozlarga yo’naltirilgan yondashuvni taklif qiladi. Mana asosiy farqlar:
| Xususiyat | Ommaviy ishlab chiqarish | Arzon ishlab chiqarish |
|---|---|---|
| Ishlab chiqarish yondashuvi | Katta partiyalarda ishlab chiqarish | Talabga asoslangan ishlab chiqarish (tortishish tizimi) |
| Inventarizatsiyani boshqarish | Yuqori zaxira darajasi | Minimal inventar (o’z vaqtida ishlab chiqarish – JIT) |
| Chiqindi (Muda) | Haddan tashqari ishlab chiqarish, ortiqcha tashish, kutish | Chiqindilarni minimallashtirish |
| Moslashuvchanlik | Past | Yuqori |
| Sifat menejmenti | Xatolar ishlab chiqarish oxirida tuzatiladi | Xatolar darhol aniqlanadi (Poka-Yoke) |
| Xodimlarning ishtiroki | Ishchilar faqat ma’lum vazifalarni bajaradilar | Ishchilar muammoni hal qilish jarayonida ishtirok etadilar (Kaizen) |
| Yetkazib berish vaqti | UZOQ | Qisqa |
Ushbu farqlar tufayli tejamkor ishlab chiqarish yanada samarali va mijozlarga yo’naltirilgan tuzilmani ta’minlash orqali kompaniyalarga raqobatdosh ustunlik beradi.
Tejamkor ishlab chiqarishning asosiy toshlari
Arzon ishlab chiqarish Toyota ishlab chiqarish tizimidan (TPS) paydo bo’lgan va bugungi kunda ko’plab sohalarda qo’llaniladigan ishlab chiqarish falsafasidir. Uning maqsadi iste’molchiga qiymat qo’shmaydigan barcha jarayonlarni yo’q qilish orqali ishlab chiqarish jarayonlarini yanada soddalashtirilgan va samarali qilishdir. Arzon yondashuv to’g’ri mahsulotni kerakli vaqtda, kerakli miqdorda va minimal chiqindilar bilan ishlab chiqarishga qaratilgan.
Chiqindilar tushunchasi: Muda, Mura, Muri
Arzon ishlab chiqarishda chiqindilarni yo’q qilish hosildorlikni oshirish uchun asosdir. Chiqindilarning uchta asosiy turi mavjud:
- Muda (Chiqindilar) : Xaridor uchun qiymat yaratmaydigan har qanday keraksiz jarayon (ortiqcha ishlab chiqarish, kutish, tashish, keraksiz qayta ishlash, ortiqcha zaxiralar, keraksiz harakat, noto’g’ri ishlab chiqarish).
- Mura (tartibsizlik) : ishlab chiqarishdagi nomutanosiblik, ish yukining izchil taqsimlanmaganligi va jarayonlardagi oqim muammolari.
- Muri (ortiqcha yuk) : ishchilar, mashinalar yoki jarayonlarning ortiqcha yuklanishi.
Toyota JIT tizimi: o’z vaqtida ishlab chiqarish
Toyota ishlab chiqarish tizimining eng muhim elementlaridan biri bu Just-in-Time (JIT). JIT ning asosiy printsipi to’g’ri qismlarni kerakli vaqtda va kerakli miqdorda ishlab chiqarish orqali inventarizatsiya xarajatlarini minimallashtirishdir. Ushbu tizim Toyota kompaniyasining tejamkor ishlab chiqarish yondashuvida inqilob qildi va butun dunyo bo’ylab ko’plab kompaniyalar tomonidan qabul qilindi.
JIT ning afzalliklari:
- Inventarizatsiya xarajatlarini kamaytiradi.
- Bu ishlab chiqarish jarayonlarini tezlashtiradi.
- U chiqindilarni yo’q qiladi (Muda).
- Sifatni yaxshilaydi.
Toyota JIT tizimini joriy qilish uchun yetkazib beruvchilar bilan kuchli hamkorlik va sinxronizatsiyani ishlab chiqdi. JIT muvaffaqiyati bevosita Kanban tizimi bilan bog’liq.
Ushbu bo’limda biz tejamkor ishlab chiqarish nima ekanligini, uning tarixi, ommaviy ishlab chiqarishdan farqlari va asosiy tushunchalarini o’rganib chiqdik. Biz, ayniqsa, chiqindi tushunchasi va Toyota JIT tizimiga e’tibor qaratdik. Ikkinchi bo’limda biz tejamkor ishlab chiqarish texnikasi, ERP integratsiyasi, real misollar va boshqalarni ko’rib chiqamiz.
Bizning maqolamizni o’qiganingiz uchun tashakkur! Fikrlaringiz, tajribangiz yoki tejamkor ishlab chiqarish bo’yicha savollaringizni sharhlar bo’limida baham ko’ring. Agar siz ushbu maqolani foydali deb topsangiz, iltimos, ko’proq odamlarga tejamkor ishlab chiqarish haqida bilishga yordam berish uchun uni ijtimoiy media akkauntlaringiz orqali baham ko’ring.
