Skip to content 
“Qiymat” haqidagi maqolani o‘qiganlar biladi. Nima degan edik? “Mijozning kutganlari bilan maksimal darajada mos keladigan mahsulot va/yoki xizmat – bu QIYMATdir.” Shu joygacha to‘g‘ri. Lekin mos kelmagan qismlar-chi? Ana shu joyda Yalın aniq aytadi: bu – ISROF.
Shunday bo‘lgach, oddiy tushuntirganimiz bu tushunchaning mos kelmagan tomonlarini ham batafsil ko‘rib chiqish kerak.
“Biz mijozga yo‘naltirilganmiz, mijoz xohishlariga haddan tashqari qiymat beramiz”, deganlar o‘zini aldaydi yoki Yalın bo‘yicha qiymat nimani anglatishini bilmaydi. Qiymatni tushunish uchun isrof nima ekanini bilish lozim. Isrof siz o‘ylagan “chiroqlarni o‘chirib qo‘yish, musluklarni ochiq qoldirmaslik, nonni isrof qilmaslik” kabi narsalar emas.
Isrof – mijoz ehtiyojiga qo‘shilgan qiymat yaratmaydigan hamma narsa, qisqasi. Ortiqcha ishlab chiqarishdan tortib, bekor kutish, narsalarni u yoqdan bu yoqqa ko‘tarib yurish, noto‘g‘ri operatsiyalar qilib ishlab chiqarishni to‘xtatish, keraksiz zahiralar (stok) yig‘ib, ular orasida sarson bo‘lish, ishlab chiqarilgan qismlarni tuzatib qayta ishlashgacha – bularning bari ISROF turiga kiradi. Eng qisqa qilib aytganda: KERAKSIZ bo‘lgan hamma narsa – ISROF.
“Unda keraklini kim belgilaydi?” – deb so‘raydiganlar bo‘lsa, javob aniq: Qiymatni kim belgilasa, o‘sha!
Bu isroflar xuddi nasroniylikdagi “yetti asosiy gunoh”ga o‘xshaydi. Bular ham korxonangizning “gunohlari”. Agar bularni qilsangiz, mahsulotingiz bozorda (ya’ni oxiratida) o‘rin topa olmaydi! Oddiygina shunday.
Isrofning yaponcha so‘zi – MUDA. Uning ikki yaqin qarindoshi ham bor: MURI va MURA. Bu uchchovini birga 3M deb atashadi.
Endi savol: korxonadagi bu 7 asosiy gunoh nima? 7 asosiy MUDA qaysilar?
Birinchisi – ORTIQCHA ISHLAB CHIQARISH. Mijoz yoki jarayon talabidan ortiq ishlab chiqarish.
“Ortiqcha ishlab chiqsak nima bo‘lar, baribir sotib yuboramiz”, deb o‘zingizni aldamang. Bozor endi juda qattiq. Ortiq ishlab chiqargan narsangiz qo‘lingizda portlab ketadi! Natijada hamma joyingiz ZAHIRA bo‘lib qoladi.
Bu qadar zahira qilganingizda, ombordan sizga qarab kulib turgan kichkina yoqimli zahira tepaliklari paydo bo‘ladi. Ishingiz yo‘qdek, bu qadar mahsulotni u yoqdan bu yoqqa TASHISH, u tepaliklarga uyib qo‘yish, vaqti kelganda yana bo‘shatish majburiyatida qolasiz. Mana sizga TASHISH isrofi.
Bu zahiralar yetmagandek, ustiga-ustak mashinalar va ishlab chiqarish bo‘limlarini koloniyalar holida zavod ichiga joylashtirganingizda, zahiralaringiz hosil qilgan mahsulot tepaliklari va mashina koloniyalari orasida go‘yo ishlayotgandek ko‘rinadigan, aslida esa vaqtining ko‘p qismini yurib o‘tkazadigan chumolilarga ega bo‘lasiz. Ko‘k yoqali bir to‘da chumoli. Bu esa HARAKAT isrofi.
“Xo‘p, do‘stim! ishlab chiqarmaymiz. Demak, zahira ham qilmaymiz. Lekin biz buni o‘zimiz uchun qilmayapmiz-ku, balki nosozlik yoki ta’minotchidan material kelmagani uchun o‘zimizni himoya qilish maqsadida qilyapmiz”, deguvchilar ham haq. Ammo siz aytayotgan material kelmasligi yoki nosozlik holatlari – bu KUTISH isrofining o‘zginasi. Endi bu besh bo‘ldi!
Mashinalar nosoz bo‘lganda, ustiga malakasiz va tajribasiz xodim ishlaganda ko‘plab noto‘g‘ri va standartlarga to‘g‘ri kelmaydigan mahsulot ishlab chiqarishga majbur bo‘lasiz. So‘ngra esa har bir korxonaning ajralmas manzarasi paydo bo‘ladi: ta’mirlash va saralash bo‘limlari, qayta ishlash stansiyalari, tekshiruv va sifat nazorati bo‘linmalari va hokazo. E, agar ishlab chiqarishni jarayonning ichida qilsangiz, nega sifatni ham shu yerning o‘zida yaratmaysiz? Aks holda tinimsiz TUZATISHga majbur bo‘lasiz. O‘z joyida sifatdan boshqa najot yo‘q! Bo‘lmasa, TUZATISH isrofidan qutulishingiz imkonsiz!
“Yaxshi, tuzatish isrofini tushundik, lekin Yalın maslahatchi, bir narsani tushunmayapmiz. Biz ishlab chiqarsak-da, ayrim raqiblarga nisbatan xarajatimizni pasaytira olmayapmiz”, deguvchilarga ham javobim bor. Dizayn, Mahsulot Rivojlantirish, Jarayon Rivojlantirish integratsiyasini tugatmasdan ishlab chiqargan mahsulotingizda qiymatni to‘g‘ri aniqlamagansiz. Shu bois, keraksiz mahsulot xususiyatlarini yaratish uchun vaqt va kuchingizni sarflaysiz. Ustiga ustak, bu keraksiz mahsulot xususiyatlarini ishlab chiqarish uchun bir qator keraksiz ISHLASH (jarayon)lar qilasiz va ishlab chiqarish jarayoniga ISHLASH isrofini qo‘shasiz. Bu – yettinchi isrof. Biroz chuqurroq bilishni xohlovchilarga “Sifat Chalkashligi” nomli maqolamni tavsiya qilaman.
Natijada, ortiqcha tashish va harakatlar, ko‘plab keraksiz jarayon va tuzatishlar orqali qo‘shimcha ishlab chiqargan va zahiraga qo‘ygan mahsulotlaringiz ortiqcha turib qoladi. Faqat mahsulotlar emas, operatorlaringiz ham kutib o‘tiradi. Ham hech narsa ishlab chiqarmasdan. Faqatgina jismoniy kuch va charchoqdan boshqa narsani bilmaydigan chumolilar sifatida ko‘radigan operatorlaringiz. “Bir ko‘k yoqali xodimning vazifasi nima?” – deb so‘rasam, qanday javob berasiz?
Jismoniy kuch bilan biror narsa ishlab chiqarishmi, mehnat sarflashmi, pul topishmi; yoki ishlayotgan, kunining uchdan bir qismini o‘tkazayotgan muhitni rivojlantirib, doimiy takomillashuv yo‘lida miyadan foydalanishmi?
Biz sizdan chumoli deb atayotgan ko‘k yoqalilaringizning mushaklarini emas, miya va qobiliyatlarini ishlatishingizni xohlaymiz! Mana bu esa yetti isrofga qo‘shimcha ENG OG‘IR SAKKIZINCHI ISROF: Xodimlarning Iste’dod va Qobiliyatidan Foydalanmaslik!
Yetti katta gunohdan aql va qobiliyatlarni ishlatib xalos bo‘lishingizni tilaymiz…
